zkEVM là công nghệ hỗ trợ các lập trình viên có thể dễ dàng phát triển trên ZK với ngôn ngữ EVM. Trên thị trường có 6 dự án zkEVM nổi bật là Polygon zkEVM, zkSync Era, StarkNet, Scroll, ConsenSys zkEVM và Taiko.
Bài viết dưới đây sẽ cung cấp thêm thông tin của 6 dự án nổi bật nhất.
Bài viết này sẽ đề cập sâu hơn đến các dự án zkEVM nổi bật hiện nay trên thị trường.
Key Insights:
Trên thị trường có 6 dự án zkEVM nổi bật là Polygon zkEVM, zkSync Era, StarkNet, Scroll, ConsenSys zkEVM và Taiko.
Trong 6 dự án trên, chỉ có StarkNet công bố thông tin về token STRK nhưng chưa phát hành, các dự án còn lại chưa công bố thông tin token về sản phẩm zkEVM.
Đa số các dự án đều ở giai đoạn testnet để thử nghiệm và thu thập ý kiến từ developer, dự kiến sẽ mainnet trong Q2/2023.
Yếu tố then chốt để giúp các dự án zkEVM không phải là độ dễ để thực thi hay tốc độ của giải pháp zkEVM. Thay vào đó, chúng là sự kết hợp của các yếu tố khác như network effect, chiến lược thu hút người dùng và developer…
1. Polygon zkEVM
Tìm hiểu về Polygon zkEVM
Polygon (MATIC) là 1 blockchain (PoS) lớn trong thị trường. Tổng lượng tài sản khoá trong hệ sinh thái DeFi (TVL) của Polygon từng đạt 9 tỷ USD với nhiều dự án lớn như A B C. Từ cuối 2021, họ bắt đầu chuyển dịch nguồn lực và chú ý đến công nghệ Zk nhiều hơn.
Bằng chứng là họ đã mua lại Mir với trị giá 400 triệu USD (12/2021) và Hermez Network với trị giá 250 triệu USD (8/2021), sau này Polygon đã đổi tên Polygon Hermez thành Polygon zkEVM và tập trung phát triển sản phẩm zkEVM từ đó.
Polygon zkEVM là zkEVM type 2, điều này đồng nghĩa nó hoàn toàn tương thích với EVM, có cấu trúc tương tự với EVM nhưng sẽ có những sửa đổi nhỏ ở bên trong để tạo điều kiện phát triển. Trong loại này, một số ứng dụng có thể không tương thích.
Type 2 có nhược điểm về thời gian xử lý bằng chứng. Vì vậy, type 2.5 được xem là giải pháp phù hợp để hỗ trợ type 2. Tuy nhiên, ở thời điểm hiện tại, Polygon chỉ mới ở dạng type 3 (tương thích với EVM) chứ chưa đạt được type 2 như kế hoạch đề ra.
Roadmap phát triển
Giống như zkEVM của ConsenSys, Polygon zkEVM chỉ công bố khi giai đoạn hoàn thành mà không đưa ra roadmap rõ ràng trong tương lai. Các dấu mốc của Polygon zkEVM từ 2021 khi họ mua lại Mir và Hermez với tổng giá trị lên đến 650 triệu USD.
10/2022: Polygon đã công bố Plonky2 - đây là công nghệ được cho là sự kết hợp để giải quyết các vấn đề của SNARKs và STARKs.
12/2022: Polygon bắt đầu Audit cho sản phẩm zkEVM và ra mắt testnet cuối cùng trước khi nâng cấp Polygon zkEVM.
2/2023: Thông báo Mainnet Beta sẽ được ra mắt vào 27/3/2023
3/2023: Phiên bản testnet đã được audit và nâng cấp đã ra mắt.
Ngoài ra, Polygon zkEVM đã có một số cột mốc nổi bật như: 84,000 địa chỉ ví và 5,000 smart contract được ghi nhận, phí giao dịch chỉ 0.06 USD, hơn 300,000 blocks được tạo.
2. zkSync zkEVM (zkSync Era)
Tìm hiểu về zkSync zkEVM
zkSync zkEVM là giải pháp được xây dựng trên nền tảng EVM và sử dụng công nghệ Zero Knowledge Rollups để cho phép triển khai các hợp đồng thông minh trên zkSync với tốc độ xử lý và tính bảo mật cao. Với zkSync zkEVM, người dùng có thể triển khai các ứng dụng phức tạp hơn và tích hợp với nhiều blockchain khác nhau.
Trong thời gian qua, Matter Labs đã sử dụng nhiều thuật ngữ như zkSync 2.0, zkSync zkEVM, zkSync Era, điều này khiến cộng đồng bối rối. Tuy nhiên, cả 3 thuật ngữ này đều đề cập đến sản phẩm zkEVM của zkSync, hiện tại đang có tên chính thức là zkSync Era (đổi tên từ zkSync 2.0).
zkSync Era là zkEVM ở cấp độ language level (EVM compatible) vì nó nó cung cấp một môi trường thực thi giao dịch tương đối giống EVM (type 4) và sử dụng hệ thống chứng minh SNARK.
Ở góc độ kỹ thuật, SNARK có kích thước Proof bé hơn nhiều so với STARK giúp thời gian xác minh ngắn hơn, cần ít tài nguyên, từ đó tiêu gas fee của người dùng ít hơn. Tuy nhiên hạn chế của họ là yêu cầu trusted setup và không có khả năng kháng lượng tử.
Roadmap phát triển
Dưới đây là roadmap phát triển của zkSync:
5/2022: zkEVM Architecture Upgrade
8/2022: Dynamic Fees
9/2022: Project Registration
10/2022: Proof Generation and Validation
10/2022: Baby Alpha
2/2023: Fair Onboarding Alpha
Q2/2023: Full Launch Alpha
Q1/2023 trở về sau: Improved Developer and User Experience
Q1/2023: Layer 3 Proof of Concept
2023: Decentralization
Hiện tại, zkSync đang ở giai đoạn Fair Onboarding Alpha. Trong giai đoạn này, các dự án đã đăng ký thử nghiệm sẽ được triển khai sản phẩm của họ trên zkSync để tối ưu sản phẩm cũng như phản hồi lại cho đội ngũ zkSync. Trong thời gian tới kể từ Full Launch Alpha trở đi, zkSync sẽ cho tất cả người dùng và dự án được triển khai và sử dụng.
Đối với developer, zkSync sẽ tích hợp nhiều công cụ hơn như Truffle, Waffle, Foundry, Tenderly… Đối với người dùng, zkSync sẽ phát triển bridge cũng như tăng cường bảo mật và tốc độ của chain trong khi giữ được mức phí thấp.
Các vòng gọi vốn của zkSync
Tính đến nay, zkSync đã gọi vốn được 4 vòng khác nhau với tổng số tiền 458 triệu USD.
Seed (9/2019): zkSync huy động 2 triệu USD từ 1kx, Hashed, Dragonfly
Series A (3/2021): zkSync huy động 6 triệu USD từ Binance, Coinbase Ventures, Balancer, Aave, Curve,...
Series B (11/2021): zkSync huy động 50 triệu USD dẫn đầu bởi nhà đầu tư
Venture (1/2022): zkSync huy động 200 triệu USD từ BitDAO thông qua zkDAO.
Series C (11/2022): zkSync huy động 200 triệu USD dẫn đầu bởi nhà đầu tư Blockchain Capital và Dragonfly, ngoài ra, còn có cá quỹ LightSpeed Venture Partners, Variant and Andreessen Horowitz.
3. StarkNet
Tìm hiểu về StarkNet
StarkNet của Starkware sử dụng ZK-STARKs trong khi đa số sử dụng ZK-SNARKs. Theo lý thuyết thì ZK-STARKs an tonaf hơn nhưng tốn nhiều phí gas hơn, mất nhiều thời gian chứng minh hơn và chiếm nhiều không gian khối hơn.
StarkNet là type 4 (gần tương thích với EVM) giống như zkSync Era. Bản cập nhật mới nhất của StarkNet sử dụng bộ chuyển mã dịch Solidity sang Cairo để hỗ trợ triển khai hợp đồng thông minh.
Ngoài ra, ngôn ngữ lập trình Cairo (ngôn ngữ lập trình do StarkWare phát triển) còn được sử dụng bởi Kakarot - đây là một dự án zkEVM phát triển bởi cộng đồng và được dùng để lập trình hợp đồng thông minh trên StarkNet. Hiện tại developer có thể viết ngôn ngữ EVM và chuyển chúng sang Cairo thông qua Kakarot.
Tuy nhiên, trong 6 dự án được đề cập trong bài viết này, StarkWare (StarkNet) có phần chưa tập trung vào công nghệ zkEVM bởi vì trên website, docs và trang Twitter của họ cũng không đề cập đến từ khóa zkEVM. Vì vậy, sản phẩm của zkEVM của StarkNet chưa có roadmap rõ ràng như các sản phẩm khác.
Các vòng gọi vốn của StarkNet
Tính đến nay, StarkWare - công ty mẹ của StarkNet đã huy động được 282.5 triệu USD với mức định giá 8 tỷ đô Series D vào tháng 5/2021.
Seed Round (1/2018): Huy động được 6 triệu USD từ Pantera, Naval Ravikant và được biệt là Vitalik Buterin, founder của Ethereum.
Grant (6/2018): Nhận tài trợ 12 triệu USD từ Ethereum Foundation.
Series A (10/2018): Huy động được 30 triệu USD từ Paradigm, Sequoia Capital, Coinbase Ventures, Consensys, Multicoin Capital,...
Series B (3/2021): Huy động được 75 triệu USD từ Paradigm, Three Arrows Capital, Alameda Research,...
Series C (11/2021): Huy động được 50 triệu USD từ Sequoia Capital, Paradigm, Three Arrows Capital, Alameda Research,...
Series D (5/2022): Huy động được 100 triệu USD từ Alameda Research, Coatue, Greenoaks,…
Venture (7/2022): Huy động được 9.5 triệu USD từ Alameda Research.
4. Scroll
Tìm hiểu về Scroll
Scroll là giải pháp zkEVM giúp mở rộng cho Ethereum bắt đầu khoảng tháng 9/2018. Đội ngũ phát triển bao gồm 3 thành viên chính là Sandy, Haichen Shen, Ye Zhang và họ cũng đảm nhận vị trí Co-Founder và không tiết lộ thêm nhiều thông tin về team.
Theo Vitalik, Scroll và Polygon zkEVM hiện tại đang là zkEVM type 3 (zkEVM tương thích với EVM), ưu điểm của chúng là dễ dàng xây dựng, thời gian xử lý nhanh hơn type 1 và 2. Tuy nhiên, bởi vì chúng không tương thích hoàn toàn với Ethereum và EVM nên có một số ứng dụng cần sự chỉnh sửa về code trước khi vận hành.
Tuy nhiên, trong tương lai hướng đi của Scroll sẽ dịch chuyển nhiều hơn về type 1 và type 2 giúp Scroll có khả năng tương thích tốt hơn với Ethereum và EVM.
Roadmap phát triển
Roadmap của Scroll chia thành 6 giai đoạn khác nhau là zkEVM POC, Pre-Alpha Testnet, Alpha Testnet, zkEVM Mainnet, Phi tập trung mạng lưới Prover và Phi tập trung Sequencers. Hiện tại Scroll đã hoàn thành giai đoạn Pre-Alpha Testnet vào 7/2022 và ra mắt Alpha Testnet trên mạng lưới Goerli vào tháng 2/2023.
Giai đoạn tới sẽ là giai đoạn mainnet, Scroll dự kiến sẽ ra mắt vào Q2/2023 và sau đó bắt đầu quá trình phi tập trung hoá mạng lưới Prover và Sequencers. Điều này có sự khác biệt nhỏ với Taiko vì Taiko sẽ phi tập trung hoá Prover ngay trong lúc mainnet được launch.
Các vòng gọi vốn của scroll
Tính đến nay, Scroll đã gọi vốn 3 lần khác nhau với tổng số vốn gọi được hơn 80 triệu USD:
Series A (21/4/2022): Scroll huy động được 30 triệu USD từ nhiều nhà đầu tư khác nhau dẫn đầu bởi Polychain.
Series B (11/8/2022): Scroll huy động với số tiền không được công bố từ Qiming Venture Partners.
Vòng Ventures (6/3/2023): Scroll huy động được 50 triệu USD với định giá 1.8 tỷ USD từ các quỹ đầu tư Sequoia China, Bain Capital Crypto, Polychain Capital, Moore Capital Management, Variant Fund, IOSG Ventures, Newman Capital và Qiming Venture Partners.
5. Taiko zkEVM
Tìm hiểu về zkEVM
Taiko là một Fully Ethereum-equivalent ZK-Rollup (Type 1 ZK-EVM) hoạt động phi tập trung và mã nguồn mở. Điều này đồng nghĩa Taiko sẽ hoàn toàn tương thích với Ethereum ở cấp độ đồng thuận và không có sự thay đổi nào về trạng thái merkel proof, mã băm hoặc bất kỳ logic nào trong sự đồng thuận.
Xét về ưu điểm, type 1 sẽ giúp Taiko lý tưởng nhất cho các bản rollup bởi vì chúng có thể sử dụng lại cơ sở hạ tầng của Ethereum để vận hành các Dapp hoạt động trên chain mà không cần phải thay đổi các cấu trúc tạo block.
Tuy nhiên, nhược điểm của type 1 là thời gian chúng minh lâu hơn do giao thức Ethereum cần một lượng lớn tính toán để chứng minh ZK. Vấn đề này có thể được giảm thiểu bằng kỹ thuật xử lý song song hoặc bằng ASIC ZK-SNARK (phần cứng để chạy node).
Những thông tin chi tiết cần biết về Taiko zkEVM
Đội ngũ phát triển của Taiko
Hiện tại, thông tin về đội ngũ phát triển của Taiko không được công bố chi tiết trên web mà chỉ có một số thông tin trên Twitter như sau.
Daniel Wang: Co-founder và CEO của Taiko, trước đây ông cũng đã đồng hành với Loopring trong 4 năm.
Terence Lam: Co-founder của Taiko, trước đây ông từng làm trong Loopring 6 năm với vị trí cao nhất là phó chủ tịch.
Indraynor: Developer kinh nghiệm của Taiko.
Umede: Đại sứ của Taiko.
Ngoài ra còn có 3 nhân sự khác là Brecht Devos, Matt Finestone, Lisa A với vị trí chưa được công bố cụ thể. Nhìn chung, cả 2 founder của Taiko đều có rất nhiều năm kinh nghiệm trong thị trường truyền thống và cả thị trường crypto thông qua dự án Loopring.
Roadmap phát triển
Tháng 3/2023, Taiko đã chia sẻ roadmap với dự kiến sẽ mainnet vào nửa đầu năm 2024. Từ đây đến đó, Taiko sẽ còn một số Alpha Testnet và Beta Testnet trước khi đến Mainnet. Cụ thể hơn:
Alpha Testnet 1: Đã hoàn thành 12/2022.
Alpha Testnet 2: Dự kiến 3/2023.
Một số Alpha Testnets: Dự kiến Q2-Q3/2023.
Một số Beta Testnets: Dự kiến Q3-Q4/2023.
Mainnet: Dự kiến đầu năm 2024.
Trong đó, Taiko sẽ xây dựng một số tính năng sau: Proposer và L2 node phi tập trung, cầu nối giữa các blockchain L1 và L2, mô hình phí và thưởng do các node operator, cơ sở hạ tầng cho các Dapp, chiến lược thu hút các dự án đầu ngành như Uniswap.
Hiện tại, Taiko đã thành công liên kết với Orbiter Finance để phát triển Bridge từ các chain khác sang Taiko và cũng tự phát triển native bridge để hỗ trợ người dùng luân chuyển tài sản.
6. ConsenSys zkEVM
Tìm hiểu về ConsenSys zkEVM
ConsenSys zkEVM là sản phẩm của ConsenSys R&D phát triển nhằm bắt kịp với xu hướng của thị trường cũng như hoàn thiện bộ sản phẩm của ConsenSys bao gồm nhiều sản phẩm khác nhau như Infura, Diligence, Metamask, Quorom…
ConsenSys zkEVM là type 2 zkEVM (hoàn toàn tương thích với EVM). Điều này đồng nghĩa sản phẩm của ConsenSys tương thích ở cấp độ máy chủ ảo, chúng có cấu trúc tương tự với EVM nhưng sẽ có những sửa đổi nhỏ ở bên trong để tạo điều kiện phát triển và tăng tốc độ tạo bằng chứng. Trong loại này, một số ứng dụng có thể không tương thích.
Mặc dù có thời gian chứng minh nhanh hơn với type 1 nhưng type 2 vẫn tiêu tốn một ít thời gian nhất định. Vì vậy, type 2.5 được xem là giải pháp giúp tăng tốc bằng cách điều chỉnh phí gas.
Roadmap phát triển
ConsenSys không công bố rõ roadmap phát triển cho zkEVM theo từng giai đoạn mà chỉ công bố khi giai đoạn đó hoàn thành. Tháng 12/2022, ConsenSys đã công bố private testnet cho phép các developer thử nghiệm trên Goerli và phản hồi lại với công ty.
Gần đây nhất, vào tháng 3/2023, ConsenSys đã công bố kế hoạch ra mắt public testnet vào 28/3/2023 và dự kiến ra mắt mainnet vào Q2/2023.
So sánh các sự án zkEVM
Zero Knowledge được xem là công nghệ có thể giúp Ethereum giải quyết được vấn đề blockchain trilemma, bao gồm bảo mật, tốc độ và tính ứng dụng. Tuy nhiên, mỗi dự án zkEVM sẽ có cách tiếp cận khác nhau.
Trong tất cả các dự án ở đây, chúng ta có thể chia thành 2 nhóm:
Nhóm dự án tập trung phát triển công nghệ zk hoặc zkEVM: Taiko, Scroll, zkSync, StarkNet.
Nhóm dự án đa sản phẩm, zkEVM là một nhánh nhỏ: Polygon, ConsenSys.
Đặc điểm của Polyon và ConsenSys là có thế lực rất mạnh trong thị trường. Xét về số vốn đã gọi được, có thể vượt qua tất cả các dự án còn lại. Tuy nhiên, chúng ta không thể đánh giá zkEVM sẽ có tiềm lực hơn nhóm thứ nhất vì nguồn lực của họ sẽ bị phân bổ cho các sản phẩm khác.
Xét trong nhóm các dự án tập trung phát triển công nghệ zk và zkEVM, zkSync và StarkNet có tiềm lực và quy mô lớn hơn hẳn so với Taiko và Scroll. Chưa kể họ đã có trước một số sản phẩm mainnetnhư zkSync 1.0 hoặc StarkEx để thu hút developer. Tuy nhiên, Scroll và Taiko có thể nhận được sự hỗ trợ nhiều hơn do chúng có mã nguồn mở.
Dự án zkEVM nào đã ra mắt token?
Dưới đây là thông tin về token của 6 dự án zkEVM phía trên:
Chưa có bất kỳ công bố nào về token: Taiko, ConsenSys zkEVM, Scroll, zkSync.
Đã công bố thông tin về token nhưng chưa phát hành: StarkNet (STRK).
Đã có token nhưng chưa công bố token được ứng dụng cho zkEVM: Polygon (MATIC).
Dự án nào sẽ có cơ hội chiến thắng?
zkEVM là cuộc chiến có rất nhiều tay chơi lớn như ConsenSys, Polygon… Vì vậy, đây sẽ là cuộc chiến cạnh tranh khắc nghiệt và không cân sức đối với các dự án nhỏ. Đối với sự phát triển của giải pháp mở rộng layer 2 hoặc blockchain layer 1, các yếu tố liên quan đến kỹ thuật như tốc độ hoặc độ dễ để thực thi không phải là yếu tố then chốt giúp họ thành công.
Thay vào đó, các yếu tố then chốt giúp một giải pháp layer 2 thành công là:
Các foundation biết cách thúc đẩy sự phát triển của các dự án đầu tiên qua hackathon.
Chuẩn bị sẵn sàng cơ sở hạ tầng như Oracle, Wallet cho các developer.
Liên kết với các stablecoin foundation hoặc ra mắt các bridge để thu hút dòng tiền.
Liên kết với các dự án DeFi bluechip như Uniswap, Curve, Aave mở rộng sang Layer 2.
Tạo nên network effect giữa developer, dự án và người dùng.
Duy trì và giữ được dòng tiền trong hệ sinh thái bằng các dự án xây dựng thực, tạo ra real yield.
Trong 6 dự án phía trên, StarkNet và zkSync là đối thủ đáng gờm vì họ đã có một số dự án đầu tiên. Tuy nhiên, xét về cộng đồng, chiến lược xây dựng hệ sinh thái cũng như tiềm lực marketing, Polygon lại là đối thủ nặng ký nhất. Vì vậy, cuộc chiến này vẫn chưa thể phân thắng bại ở giai đoạn này.
Theo Coin 98
Theo dõi tiếp các bài viết của chúng tôi tại www.finverse.vn